Jak zapobiegać agresji w szkole?
Agresja jest dziś niestety zjawiskiem wszechobecnym - czy tego chcemy, czy nie, jest stałym elementem naszego życia. Nawet jeśli jej nie doświadczamy osobiście, to cały czas jesteśmy zalewani informacjami za pośrednictwem mediów (telewizja, Internet, prasa) o kolejnych aktach agresji lub przemocy. Spotykamy się z nią w szkole, na ulicy i niestety zdarzają się osoby, które doświadczyły jej również w domu. Zapobieganie agresji fizycznej i słownej stanowi jedno z największych wyzwań dla rodziców oraz osób pracujących z dziećmi i młodzieżą. Możemy zadawać sobie pytanie – co jest źródłem negatywnych zachowań? – ale trudno będzie nam znaleźć jedną, trafną odpowiedź. Każdy przypadek jest zupełnie inny i powinien być rozpatrywany indywidualnie. Jak twierdzą badacze, zjawisko agresji rozprzestrzenia się w zastraszającym tempie – szybciej niż w jakichkolwiek innych czasach. Rosnąca popularność nowych mediów i portali społecznościowych (Facebook, Twitter, Instagram) jeszcze bardziej potęguje to zjawisko. Co robić, gdy nasze dziecko stanie się ofiarą fizycznej, psychicznej lub internetowej agresji? Jak zapobiegać przemocy w środowisku szkolnym? W czym tkwią przyczyny agresji? Czy rodzice i nauczyciele mogą efektywnie radzić sobie z agresywnymi zachowaniami u dzieci i młodzieży?
W czym tkwią źródła agresji?
Przyczyny agresji mogą być bardzo różne, choć uważa się, że jednym z najczęstszych powodów jest niezaspokojenie podstawowych potrzeb dziecka – miłości oraz bezpieczeństwa. Dziecko żyjące w poczuciu, że jest niekochane przez swoich najbliższych, żyje w stresie i ciągłym napięciu, co przekłada się na trudności (rosnące wraz z wiekiem) w budowaniu relacji międzyludzkich. Niespełnienie społeczne (wynikające z psychicznych barier) i brak akceptacji w grupie koleżeńskiej bardzo często prowadzi do wybuchowych, napastliwych fizycznie zachowań. Wśród najczęstszych przyczyn agresywnych zachowań u dzieci i młodzieży wymienić należy: zaburzone poczucie własnej wartości, nieśmiałość w kontaktach międzyludzkich (problemy w budowaniu relacji), poczucie winy za własne niepowodzenia, nuda i problem ze zorganizowaniem wolnego czasu, brak jakiegokolwiek dialogu z rodzicami, złe wzorce zachowań czerpane w środowisku domowym lub w grupie koleżeńskiej, kryzysowe sytuacje życiowe (śmierć, rozwód rodziców, rozstanie), ograniczenia intelektualne, problem z tolerancją w stosunku do innych ludzi.
Internetowy „hejt” i przemoc słowna
Hejt (ang. hate) jest spolszczoną wersją angielskiego słowa oznaczającego „nienawiść”. Pojęcia tego używa się w odniesieniu do wszelkich przejawów szerzenia słownej przemocy lub mowy nienawiści w Internecie. Hejt przejawia się w anonimowym okazywaniu niechęci i pogardy w stosunku do drugiego (często nawet nieznanego osobiście) człowieka lub większej grupy ludzi. Może przyjmować formę słowną (komentarze, wiadomości, posty) lub graficzną (mem, fotomontaż, gif, film). Jak dowodzą badacze, ta druga szczególnie zapada w ludzką pamięć. Warto mieć na uwadze, że treści publikowane przez hejterów nie mają zwykle żadnej (nawet elementarnej) wartości merytorycznej, a jedynym ich celem jest sprawienie przykrości. Ofiarą internetowego hejtu może dziś paść tak naprawdę każdy. Jednak o ile człowiek dorosły jest w stanie bardzo szybko zracjonalizować sobie nawet najbardziej przykre wypowiedzi pod swoim adresem, o tyle dziecko pozostaje zupełnie bezbronne w obliczu internetowej przemocy. Pamiętajmy, że poczucie własnej wartości kształtuje się w wieku szkolnym, a wszelkie przejawy krytyki, niechęci lub pogardy mogą ją zupełnie zachwiać, a nawet zrujnować. Starajmy się monitorować aktywność naszego dziecka w sieci, szczególnie jeśli korzysta z mediów społecznościowych. Bądźmy świadomi, jakie publikuje treści. Reagujmy, jeśli są one niewłaściwe lub mogą sprawić komuś przykrość. Nie pozwalajmy najmłodszym na nieograniczony i niczym nieskrępowany dostęp do elektroniki.
Jak zapobiegać agresji?
Nauczyciele i pedagodzy od wielu już lat realizują specjalne programy nauczania, które powinny przeciwdziałać przemocy. Niestety w wielu przypadkach nie odnoszą one satysfakcjonującego efektu. Hasło „Agresja rodzi agresję” jest przekonujące dla uczniów, ale często tylko w teorii. Zachowania noszące znamiona agresji są objawem zaburzeń w okazywaniu emocji i uczuć. Dziecko mające problem z okazaniem swojej złości, ekscytacji, zdenerwowania czy radości często nawet nieświadomie posuwać się będzie do agresywnych zachowań. Jeśli tylko zauważymy przejawy niepożądanych zachowań (złość, niszczenie przedmiotów, wulgaryzmy) u naszego dziecka lub zaobserwujemy, że stało się ono ich ofiarą, powinniśmy jak najszybciej reagować. Ważną rolę w tym zakresie odgrywa szkoła. Do typowych działań podejmowanych przez nauczycieli i pedagogów należą: konsultacje psychologiczne dla dziecka, które stało się ofiarą przemocy, ustalenie okoliczności zajścia (świadkowie, reakcje pozostałych uczniów, dowody rzeczowe itd.), powiadomienie rodziców lub opiekunów prawnych, wyciągnięcie konsekwencji wobec agresora, zajęcia terapeutyczno-psychologiczne (nauka radzenia sobie z własnymi emocjami i rozmowy o nich), obserwacja zachowań ucznia. Zapobieganie agresji u dzieci i młodzieży jest niełatwym i długotrwałym procesem. Najlepsze efekty terapeutyczne można odnieść wyłącznie przy współdziałaniu szkoły z rodzicami (lub opiekunami) dziecka.
Przemoc psychiczna i fizyczna w środowisku szkolnym
Nic nie działa tak destrukcyjnie na psychikę młodego człowieka, jak doświadczanie przemocy – zarówno tej fizycznej, jak i psychicznej. Naruszanie nietykalności cielesnej jest jednym z największych wykroczeń przeciwko drugiej osobie. Nawet niewinne żarty o charakterze zaczepnym (wyśmiewanie, ubliżanie, kpiny, uszczypliwości) mogą z czasem przeistoczyć się w agresję fizyczną. Warto zadbać o to, aby dziecko było świadome tego, co jest dobre, a co jest złe. Należy jednak pamiętać, że jeżeli dziecko nie ma odpowiedniego wzorca moralnego w swoim najbliższym środowisku, to dużo trudniej będzie nauczyć je poprawnych nawyków. Sposób zachowania w szkole czy na ulicy powinien stać się tematem rozmów dziecka z rodzicami – im szybciej wyznaczymy granice tego, co jest właściwe, a co nieodpowiednie, tym lepiej. Bardzo ważnym elementem w kontekście przeciwdziałania agresji jest stworzenie życzliwej i serdecznej atmosfery w środowisku domowym i szkolnym. Stosunki na linii uczeń-nauczyciel oraz uczeń-rodzic powinny opierać się na zaufaniu i wzajemnym szacunku. Im większym zaufaniem dziecko darzy swojego pedagoga, tym chętniej i łatwiej będzie rozmawiało z nim o sprawach trudnych, wstydliwych i kłopotliwych.
Co robić, gdy dziecko agresywnie reaguje?
Gdy stwierdzimy, że nasze dziecko ma poważny problem z opanowaniem swoich emocji – kopie, szarpie, przeklina, używa siły – powinniśmy zareagować jak najszybciej. Nie starajmy się jednak uspokajać dziecka, gdyż może to wywołać efekt odwrotny od zamierzonego. W takich okolicznościach najlepiej jest wycofać się z interakcji z dzieckiem, aby mogło ochłonąć i stopniowo wyciszyć się w samotności. Nigdy nie podnośmy głosu, starajmy się jednak używać zdecydowanego tonu. Jeżeli wybuch złości wydarzył się w szkole, np. podczas lekcji należy od razu zawiadomić pedagoga szkolnego, dyrektora lub wychowawcę. Uczeń powinien znać konsekwencje niewłaściwych i agresywnych zachowań, a nauczyciele i rodzice winni je egzekwować, bo tylko w takich okolicznościach dziecko jest w stanie wyciągnąć właściwą naukę na przyszłość.